Procesgerichte Didactiek
Bij procesgerichte didactiek denken we vaak enkel aan beeldend onderwijs. Onterecht!
Het belangrijkste kenmerk van de procesgerichte didactiek is dat er binnen het proces afwisselend divergent en convergent gewerkt wordt. Het gaat hierbij om de ontwikkeling en groei van de leerling gedurende het leerproces. De nadruk ligt op het begrijpen en toepassen van kennis en vaardigheden, en niet zozeer op het eindproduct. Feedback en reflectie zijn belangrijke elementen in dit proces.
Beeldende educatie is inderdaad een laagdrempelig medium om dit eigen te maken.
Maar als je het door hebt, kan dit in het hele onderwijs!
Productgericht voorbeeld binnen beeldend onderwijs
Wanneer je een klas binnenstapt, zie je vaak 25 spinnen in een groot web of 25 vrijwel identieke sneeuwmannen op een rij. Hierbij verschilt alleen de grootte van de kop of de kleur van de sjaal. Dit zijn de zogeheten werkjes. Leerlingen maken deze werkjes door stap voor stap na te doen wat de leraar al van te voren heeft gemaakt.
Bij deze productgerichte didactiek bestaat het gevaar dat leerlingen te weinig ruimte krijgen om te onderzoeken en om eigen keuzes te maken. Ze mogen hierbij slechts pseudo-keuzes maken, zoals de kleur van de sjaal van de sneeuwpop. Hiermee ontneem je leerlingen het beeldend proces van zelf creëren en eigen creativiteit ontwikkelen. Een van de kerndoelen voor cultuuronderwijs in het basisonderwijs luidt juist: “De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.”
Productgericht . Procesgericht . Vrije expressie
Procesgerichte didactiek begint met een uitdagende probleemstelling, waarbij leerlingen gestimuleerd worden om een visuele uitdaging op te lossen. Deze probleemstelling is relevant en betekenisvol voor hen, wat hun kijk op de wereld verbreedt en hun interne referentiekader aanspreekt. Door richting te geven aan materialen, werkwijzen en beeldaspecten, ontstaat een afgebakend speelveld waarin leerlingen experimenteren en leren. Deze aanpak, die bestaat uit vier overlappende fasen, ondersteunt de ontwikkeling van burgerschapsvaardigheden doordat leerlingen leren onderzoeken, samenwerken, en kritisch nadenken binnen een betekenisvolle context.
Belang van Procesgerichte didactiek
Fases van Procesgerichte didactiek
Fase 1: Oriënteren
In de eerste fase introduceert de leraar het onderwerp en stimuleert nieuwsgierigheid door in te spelen op leerlingen hun ervaringen en voorkennis. Aan de hand van beelden die cultuur en herinneringen oproepen, verkent de leraar alle aspecten van het creatieve proces: betekenis, vorm, materiaal en werkwijze. Daarnaast worden creatieve variaties en persoonlijke voorkeuren besproken om het creatieve denken te stimuleren.
Fase 2: Onderzoeken
Deze fase focust op het genereren en testen van ideeën. Leerlingen verzamelen materialen, brainstormen, experimenteren en leren vaardigheden. Ze verkennen vrij diverse oplossingen (divergeren) en kiezen vervolgens de meest passende (convergeren), waarbij ze hun ideeën tegen het probleem en hun eigen visie afwegen. De leraar begeleidt dit proces en stimuleert unieke benaderingen.
Fase 3: Uitvoeren
Deze fase draait om de verdere ontwikkeling van een idee, waarbij geleerde vaardigheden en technieken worden toegepast. Het kan nodig zijn om plannen aan te passen of opnieuw te bekijken. Als leerkracht fungeer je als klankbord, waarbij je het werk langs het externe referentiekader beoordeelt. Tegelijkertijd help je leerlingen om binnen de grenzen van het probleem hun eigen keuzes te maken. Leerlingen worden aangemoedigd om door te zetten, en je moedigt ze aan en wijst op eventuele ontdekkingen en oplossingen, al dan niet toevallig.
Fase 4: Reflecteren
In de laatste fase evalueer je het eindproduct en het creatieve proces met de oorspronkelijke uitdaging als referentie. Leerlingen reflecteren op hun werk, inzichten, sterke en zwakke punten, en bedenken wat ze anders zouden doen. Zo versterk je hun zelfvertrouwen en leerervaring. Reflectie is essentieel in alle fasen, waarbij leerlingen voortdurend keuzes maken en groeien. Procesgerichte didactiek bevordert zo zowel persoonlijke ontwikkeling als de doelen van beeldende vorming.
De leercirkel
Als we snappen hoe procesgerichte didactiek werkt, kunnen we dit eigenlijk in het hele onderwijs toepassen.
De vragen "wie ben ik" en hoe verhoud ik mij tot" zijn namelijk belangrijk voor elk vakgebied om de intrinsieke motivatie te stimuleren.
Nieuwe Fase
Start bij het introduceren van een nieuw thema of hoofdstuk daarom altijd met de "verwondering". Laat leerlingen zich afvragen wat een onderwerp voor hen betekent of hoe zij daarover denken.
Binnen de fase van oriënteren laat je de leerlingen afvragen wat ze al van dit onderwerp weten. Binnen onderzoeken word de nodige kennis verworven om deze in te kunnen zetten bij het uitvoeren. Dit kan door een korte activerende werkvorm of verwerkingsopdracht.
Bij het presenteren/reflecteren evalueer je wat de leerlingen geleerd hebben en wat ze wellicht nog meer willen weten over het onderwerp.
Deze cyclus kan natuurlijk bij elke les en elk vak maar vergt ook oefening en tijd. Je zou kunnen starten dit proces binnen een periode van een paar weken te doen binnen een thema.
Van verbeelding naar Verbinding
Cultuur en Burgerschap in Samenhang: Verbinden door begrip
Burgerschap verwijst naar de rechten, verantwoordelijkheden en plichten die individuen hebben als leden van een gemeenschap, natie of zelfs de wereld. Het omvat actieve deelname aan het maatschappelijke leven, het respecteren van wetten en regels, het bijdragen aan het algemeen welzijn en het streven naar sociale rechtvaardigheid. Burgerschap gaat verder dan alleen formele staatsburgerschap; het impliceert een gevoel van verbondenheid met anderen en een verlangen om een positieve impact te hebben.
Cultuur omvat de gedeelde waarden, normen, overtuigingen, tradities en kunstvormen die een bepaalde groep mensen identificeren. Het omvat niet alleen taal, kunst, geloof en religie, maar ook gedrag, gewoonten en sociale interacties die deel uitmaken van het dagelijks leven. Cultuur is als een levende entiteit die evolueert en zich aanpast aan veranderingen in de samenleving. Het vormt onze identiteit, beïnvloedt onze percepties en kleurt onze ervaringen.
Hoewel cultuur en burgerschap op het eerste gezicht verschillend lijken - de ene gericht op de identiteit en waarden van een groep, de andere op de rol van individuen binnen een samenleving - is er een diepgaande verbinding tussen beide. Cultuur kan de basis vormen voor burgerschap door het creëren van gemeenschappelijke grond waarop mensen kunnen bouwen. Het geeft individuen een gevoel van identiteit en betrokkenheid bij hun gemeenschap, wat op zijn beurt hun bereidheid om actief deel te nemen en verantwoordelijkheid te nemen vergroot.
Belang van Integratie in het Onderwijs
De integratie van cultuur en burgerschap in het onderwijs helpt leerlingen om empathie en begrip te ontwikkelen voor anderen, ongeacht hun achtergrond. Het leert hen hoe ze effectief kunnen communiceren, samenwerken en conflicten kunnen oplossen binnen een diverse context. Deze vaardigheden zijn van onschatbare waarde in een tijd waarin interculturele communicatie en wereldwijde samenwerking steeds belangrijker worden.
Het creëren van kunstwerken, gebaseerd op Cultuureducatie, biedt leerlingen een platform om culturele diversiteit te verkennen en tegelijkertijd hun rol als burgers in een samenleving te begrijpen. De kunstwerken weerspiegelen niet alleen de unieke identiteit van individuen, maar dienen ook als een brug die culturen verbindt en gemeenschappen versterkt.
In de zoektocht naar begrip, verbindt de integratie van cultuur en burgerschap in het onderwijs ons met onze gedeelde menselijkheid. Het stelt ons in staat om onze verschillen te vieren en onze overeenkomsten te omarmen. Door cultuur en burgerschap samen te brengen, creëren we een krachtig hulpmiddel om bruggen te bouwen tussen mensen, gemeenschappen en naties, en om een wereld te smeden waarin verdraagzaamheid, respect en inclusiviteit de hoekstenen zijn.
Integratie
