Seksuele & Relationele Vorming
Seksuele en relationele vorming is het leren over de cognitieve, emotionele, sociale, interactieve en fysieke aspecten van seksualiteit. Dit proces start in de vroege kinderjaren en zet zich voort in de puberteit en volwassenheid. Seksuele en relationele vorming biedt kinderen en jonge mensen steun en bescherming in hun seksuele ontwikkeling.
Gaandeweg krijgen kinderen adequate kennis en ontwikkelen ze waarden, normen en vaardigheden, die hen in staat stellen om te genieten van seksualiteit, veilige en bevredigende relaties aan te gaan en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen en andermans seksuele gezondheid en welzijn. Het stelt hen in staat keuzes te maken die de kwaliteit van hun leven verhogen en bijdragen aan een gezonde en rechtvaardige samenleving.
(Bronnen en extra links onderaan de pagina)
Seksuele & relationele vorming draagt bij aan een respectvolle samenleving en een veilig en prettig leefklimaat.
Seksuele & relationele vorming: belang en visie
Binnen seksuele en relationele vorming binnen ons onderwijs onderscheiden we globaal drie benaderingen:
1. Seksuele vorming gericht op uitstel van de eerste keer seks of seksuele onthouding tot aan het huwelijk.
2. Seksuele vorming gericht op het terugdringen van seksuele risico’s zoals soa/hiv, ongewenste zwangerschap en seksuele dwang.
3. Seksuele vorming, waarbij persoonlijke groei en seksuele ontwikkeling vanuit een breder perspectief worden benaderd met nadruk op een positieve seksualiteitsbeleving, respectvolle en gelijkwaardige relaties en het zelfstandig keuzes leren maken.
De laatst genoemde is de meest brede, geïntegreerde en samenhangende benadering en wordt door Rutgers, kenniscentrum seksualiteit, als de meest wenselijke beschouwd.
Belang van seksuele & relationele vorming
Waarom is seksuele & relationele vorming voor kinderen en jongeren belangrijk?
-
Het draagt bij aan persoonlijke groei, een positieve seksualiteitsbeleving en bevordering van het welzijn en de seksuele gezondheid.
-
Kinderen en jongeren zijn nieuwsgierig naar seksualiteit en hebben er vragen over.
-
Informele bronnen zoals ouders, leeftijdsgenoten en media spelen een belangrijke rol, maar zijn niet altijd toereikend.
-
Kinderen en jongeren hebben behoefte aan een duidelijk kader waarbinnen ze positieve normen en waarden kunnen ontwikkelen met respect voor diversiteit.
-
Met de komst van sociale media hebben kinderen massaal toegang tot informatie en beelden over seksualiteit. Deze zijn vaak verdraaid, onevenwichtig of niet respectvol. Seksuele en relationele vorming kan deze beelden tegenspreken, corrigeren en nuanceren.
Principes van seksuele & relationele vorming
-
Seksuele en relationele vorming houdt expliciet rekening met de verschillende ontwikkelingsfasen en de leefwereld van kinderen.
-
Seksuele en relationele vorming is gebaseerd op de seksuele en reproductieve rechten van kinderen.
-
Seksuele en relationele vorming is gebaseerd op een samenhangende en brede visie op seksuele gezondheid en welzijn.
-
Iedereen is gelijkwaardig en heeft het recht om zelf keuzes te maken.
-
Seksuele en relationele vorming start bij de geboorte en is een continu proces.
-
Seksuele en relationele vorming draagt bij aan een rechtvaardige samenleving door het individu en de gemeenschap weerbaar te maken.
-
Seksuele en relationele vorming is zoveel mogelijk gebaseerd op wetenschappelijke inzichten.
Doelstelling
De belangrijkste doelstelling van seksuele en relationele vorming is kinderen en jongeren te ondersteunen bij hun seksuele ontwikkeling en hen leren seksueel verantwoorde keuzes te maken (veilig, prettig en gewenst). Uiteindelijk draagt dit bij aan een respectvolle samenleving en een veilig en prettig leefklimaat.
De seksuele ontwikkelingsfasen van kinderen 0-18 jaar
De huidige generatie jongeren groeit op in een digitale wereld, waarin sociale media een steeds grotere rol spelen.
Seksuele ontwikkeling
De seksuele ontwikkeling van kinderen start bij de geboorte en is een levenslang proces. Vanaf het prille begin ontwikkelen kinderen zich als een seksueel wezen. Deze seksuele ontwikkeling vindt plaats in een samenspel tussen lichamelijke, cognitieve, psychische, sociale, ethische, religieuze en culturele factoren. Het kind zelf speelt hierin een actieve rol. Kinderen reageren op hun omgeving, geven zelf betekenis aan denkbeelden, emoties en gedragingen en maken zelf keuzes. Bij het geven van seksuele en relationele vorming wordt als het ware geanticipeerd op de volgende fase in de seksuele ontwikkeling.
Fase 0 t/m 4 jaar: ontdekken en onderzoeken
Baby’s: 0 en 1 jaar (ontdekken)
-
Baby’s zijn alleen gericht op het ervaren van zintuigen. Door te voelen, luisteren, kijken, proeven en ruiken ontdekken ze de wereld. Het knuffelen en strelen van de baby is heel belangrijk, omdat dit de basis legt voor zijn/haar latere gezonde sociale en emotionele ontwikkeling.
-
Baby’s zijn bezig met ontdekken van de wereld om hen heen. Dit blijkt uit hun neiging te sabbelen op speelgoed (tastzin), te kijken naar gezichten (zien) en te luisteren naar muziek (gehoor).
-
Baby’s ontdekken hun eigen lichaam. Zij raken zichzelf aan en ontdekken hun eigen geslachtsdelen. Dit gebeurt veelal onbewust door toevallige aanrakingen.
Peuters: 2 en 3 jaar (nieuwsgierig/ontdekken hun lichaam)
-
Peuters worden zich bewust van zichzelf en hun eigen lichaam. Zij leren ook dat ze er anders uitzien dan andere kinderen en volwassenen (beginnen hun identiteit te vormen).
-
Peuters merken verschillen op tussen meisjes en jongens (zij ontwikkelen hun eigen sekse-identiteit). Peuters raken bijzonder geïnteresseerd in hun eigen lichaam en ook het lichaam van de ander wordt interessant. Dikwijls gaan zij hun eigen lijf en geslachtsdelen uitgebreid bestuderen en tonen aan andere kinderen en volwassenen.
-
Peuters raken expres hun geslachtsdelen aan omdat het hen een prettig gevoel geeft.
-
Peuters hebben nog steeds veel behoefte aan lichamelijk contact. Zij zitten graag op schoot en houden van knuffelen.
-
Ze leren ook al een beetje wat ‘wel en niet mag’ (sociale normen).
Algemene opmerkingen over jonge kinderen tot 12 jaar
Er is relatief weinig bekend over de seksuele ontwikkeling van kinderen. De meeste onderzoeken richten zich op het seksuele gedrag van kinderen vanuit het perspectief van de opvoeders of volwassenen. Er is nauwelijks onderzoek gedaan naar de seksuele beleving van kinderen en de eventuele gevolgen van seksueel gedrag op latere leeftijd. Het meeste onderzoek richt zich op de meer negatieve aspecten van seksualiteit zoals seksueel misbruik.
Sommige ouders maken zich zorgen over de seksuele ontwikkeling van jonge kinderen en weten niet wat normaal of ongezond gedrag is. Veel vragen van ouders gaan over seksuele spelletjes, masturbatie, pornografie, mediagebruik, seksueel misbruik, lichamelijke veranderingen in de puberteit en de seksuele identiteit. De vraag wat voor jonge kinderen seksueel gezond of normaal gedrag is, is, door schaarste aan onderzoek, niet eenvoudig te beantwoorden. Binnen het vlaggensysteem (Sensoa, 2010) is voor jonge kinderen een normatieve lijst opgesteld waar seksueel gedrag aan zou moeten voldoen om niet schadelijk te zijn. Het seksuele gedrag moet bijvoorbeeld ontwikkelings- of leeftijdsadequaat zijn, vrijwillig (zonder dwang, manipulatie of geweld), met wederzijdse instemming, gelijkwaardig, niet schadelijk en respectvol. In de seksuele en relationele vorming in het basisonderwijs wordt aangesloten bij de seksuele ontwikkelingsfasen van kinderen .
Fase 4 t/m 6 jaar: leren van regels, spel en begin van
vriendschappen
-
Kinderen komen in contact met grotere groepen mensen (peuterspeelzaal, school). Zij weten steeds beter hoe zij zich moeten ‘gedragen’ (sociale normen en waarden).
-
Ze leren dat, als zij zich onbedekt in het openbaar vertonen, zichzelf aanraken of aan anderen zitten, zij kunnen rekenen op afkeuring van volwassenen. Ze zullen minder snel openlijk in hun blootje lopen en hun geslachtsdelen aanraken.
-
Ze ontdekken hun eigen lichaam en dat van anderen via spel (‘seksspelletjes’): kinderen gaan in deze fase ‘vadertje en moedertje’ en ‘doktertje’ spelen; eerst openlijk maar later ook stiekem, omdat zij leren dat jezelf naakt vertonen in het openbaar niet toegestaan is.
-
‘Vieze woordjes’-fase: kinderen ontdekken hun grenzen. Zij merken dat bepaalde woorden een reactie teweegbrengen bij de mensen om hen heen. Dit is opwindend en leuk, dus herhalen zij deze woorden.
-
Kinderen zijn op deze leeftijd geïnteresseerd in de voortplanting. Ze stellen eindeloos vragen, bijvoorbeeld ‘waar komen baby’s vandaan?’
-
De meeste kleuters raken verlegen over hun eigen lichaam en beginnen grenzen te trekken.
-
Kinderen weten dat zij jongen of meisje zijn en dat dit niet zal veranderen. – Ze ontwikkelen rechtlijnige ideeën over ‘wat jongens horen te doen’ en ‘wat meisjes horen te doen’ (gender-rollen).
-
Vriendschappen met andere kinderen worden belangrijk. Vaak zijn het nog jongens en meisjes door elkaar, maar ook met dezelfde sekse.
-
Kinderen van deze leeftijd koppelen vriendschap of iemand lief vinden vaak aan ‘verliefdheid’. Zo zeggen ze vaak dat ze verliefd zijn op hun moeder, juf, of konijn. Het heeft meestal niets te maken met gevoelens van seksualiteit en verlangen. Dit is hun manier om te uiten dat zij iemand aardig vinden.
Fase 6 t/m 9 jaar: ontwikkeling van schaamte en eerste verliefdheden
-
In deze leeftijdsfase kunnen kinderen zich in gezelschap ineens ongemakkelijk voelen. Ze willen zich niet meer uitkleden en ze lopen niet meer in hun blootje waar volwassenen bij zijn.
-
Kinderen stellen minder vragen over seks. Niet omdat ze er minder interesse in hebben, maar ze hebben gemerkt dat seks een ‘beladen’ onderwerp is waardoor ze zich generen om er openlijk over te praten.
-
Kinderen beginnen rijk te fantaseren op basis van gedragingen en beelden in hun omgeving bijvoorbeeld in het gezin, op school of op televisie. Ze kunnen nog geen onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid. Hun fantasieën gaan over verliefdheid, soms ook over verliefd zijn op iemand van dezelfde sekse.
-
Kinderen willen meer bij een meisjes- of jongensgroep horen, en de ene groep houdt de andere in de gaten. Jongens vinden meisjes vaak ‘stom’ en ‘kinderachtig’, meisjes vinden jongens vaak ‘te wild’ en ‘stoer’.
-
In groepen (de klas, vrienden) vinden kinderen het belangrijk om te laten zien hoe groot, sterk en slim zij zijn. Zij proberen elkaar af te troeven. Kinderen gaan opscheppen over hoeveel ze al weten van de wereld, van oudere kinderen en volwassen. Zij lopen te koop met hoeveel zij al weten over seks. Kinderen verzinnen rijmpjes met sekswoorden en vertellen elkaar ‘schuine’ moppen. Vaak weten zij nog niet de betekenis van deze woorden.
-
De eerste verliefdheden ontstaan op deze leeftijd
De seksuele ontwikkeling start bij de geboorte en is een levenslang proces.
Fase 12 t/m 15 jaar: puberteit
-
Nu beginnen ook de meeste jongens met hun puberteit. De testikels en de penis beginnen te groeien, ze krijgen oksel- en schaamhaar en de baard in de keel. Op gemiddeld dertienjarige leeftijd krijgen jongens hun eerste zaadlozing en zijn ze geslachtsrijp.
-
Meisjes gaan ook verder met hun ontwikkeling. Zij hebben al een groeispurt gehad en krijgen nu oksel- en schaamhaar. Gemiddeld op twaalfjarige leeftijd krijgen meisjes hun eerste menstruatie en zijn ze geslachtsrijp.
-
Vooral jongens doen meer aan zelfbevrediging en kijken porno.
-
Pubers kampen in deze fase met gevoelens van onzekerheid over hun eigen lichaam. ‘Is dit normaal?’ en ‘Gaat het bij mij langzamer dan bij anderen van mijn leeftijd?’
-
Pubers moeten wennen aan hun ‘nieuwe lijf’ en voelen zich er vaak verlegen en ongemakkelijk bij.
-
Jonge mensen ontwikkelen een seksueel zelfbeeld. Ze zien zichzelf als iemand die in staat is seks te hebben met een ander. Om die reden wordt het voor hen van belang door anderen aantrekkelijk gevonden te worden. Ze voelen zich onzeker over hun eigen lichaam en vragen zich af of ze in de ogen van de ander wel aantrekkelijk genoeg zijn.
-
Jongeren in deze fase zijn erg gevoelig voor beïnvloeding van leeftijdsgenoten en de meningen van anderen.
-
Zij ervaren de eerste gevoelens van seksuele aantrekking naar leeftijdsgenoten en daten op internet.
-
Jongens en meisjes ontdekken langzaamaan tot welke sekse zij aangetrokken worden (seksuele geaardheid) en ontdekken hun gender identiteit.
-
Vaak worden ze voor het eerst echt verliefd. Ze flirten met elkaar en beleven hun eerste verkering. Zij doen hun eerste ervaring op met zoenen en strelen.
Fase 15 t/m 18 jaar: overgang naar volwassenheid
-
Nu beginnen ook de meeste jongens met hun puberteit. De testikels en de penis beginnen te groeien, ze krijgen oksel- en schaamhaar en de baard in de keel. Op gemiddeld dertienjarige leeftijd krijgen jongens hun eerste zaadlozing en zijn ze geslachtsrijp.
-
Meisjes gaan ook verder met hun ontwikkeling. Zij hebben al een groeispurt gehad en krijgen nu oksel- en schaamhaar. Gemiddeld op twaalfjarige leeftijd krijgen meisjes hun eerste menstruatie en zijn ze geslachtsrijp.
-
Vooral jongens doen meer aan zelfbevrediging en kijken porno.
-
Pubers kampen in deze fase met gevoelens van onzekerheid over hun eigen lichaam. ‘Is dit normaal?’ en ‘Gaat het bij mij langzamer dan bij anderen van mijn leeftijd?’
-
Pubers moeten wennen aan hun ‘nieuwe lijf’ en voelen zich er vaak verlegen en ongemakkelijk bij.
-
Jonge mensen ontwikkelen een seksueel zelfbeeld. Ze zien zichzelf als iemand die in staat is seks te hebben met een ander. Om die reden wordt het voor hen van belang door anderen aantrekkelijk gevonden te worden. Ze voelen zich onzeker over hun eigen lichaam en vragen zich af of ze in de ogen van de ander wel aantrekkelijk genoeg zijn.
-
Jongeren in deze fase zijn erg gevoelig voor beïnvloeding van leeftijdsgenoten en de meningen van anderen.
-
Zij ervaren de eerste gevoelens van seksuele aantrekking naar leeftijdsgenoten en daten op internet.
-
Jongens en meisjes ontdekken langzaamaan tot welke sekse zij aangetrokken worden (seksuele geaardheid) en ontdekken hun gender identiteit.
-
Vaak worden ze voor het eerst echt verliefd. Ze flirten met elkaar en beleven hun eerste verkering. Zij doen hun eerste ervaring op met zoenen en strelen.
Algemene opmerkingen over jongeren 12+
Sinds 1995 vindt elke vijf jaar een grootschalig en representatief onderzoek plaats naar de seksuele gezondheid, seksuele carrière, seksueel gedrag en seksuele beleving van jongeren van 12 tot 25 jaar (Seks onder je 25e). In 2012 bleek dat het met de seksuele gezondheid van jongeren in Nederland over het algemeen redelijk goed is gesteld. Nederland heeft nog
steeds een laag aantal soa, ongewenste zwangerschappen en abortussen in vergelijking met veel andere landen. De meeste jongeren vrijen veilig, gebruiken anticonceptie bij de eerste keer seks, genieten van seksualiteit en zijn tevreden over hun relaties. Uit het onderzoek blijkt eveneens dat bepaalde groepen jongeren op jongere leeftijd seksueel actief zijn. Zij zijn vaak minder goed voorbereid op de eerste keer en lopen meer seksuele risico’s. Sommige jongeren experimenteren meer met seks dan anderen. Dat wil niet per se zeggen dat ze ongezonder seksueel gedrag vertonen. Niet iedere jongere maakt seksueel gezonde keuzes en niet iedere jongere loopt dezelfde seksuele risico’s. Kinderen, die op jonge leeftijd voor het eerst seksueel actief zijn (jonge starters), laag opgeleide jongeren en allochtone jongeren lopen meer seksuele risico’s dan andere jongeren. Zo zijn soa (met name chlamydia) onder enkele risicogroepen
toegenomen en heeft een aanzienlijk aantal jongeren, met name meisjes, ervaring met seksuele grensoverschrijding of dwang. Dit geldt voor 18% van de meisjes en 4% van de jongens. Homonegativiteit is onder allochtone en gelovige groepen hoger dan bij andere groepen jongeren. Veel meisjes hebben nog steeds last van de dubbele seksuele moraal.
Enerzijds wordt van hen verwacht dat zij er
aantrekkelijk en sexy uitzien en anderzijds mogen zij geen seksuele initiatieven nemen. Meisjes ervaren minder seksuele bewegingsruimte en worden eerder bekritiseerd op hun seksuele gedrag en uiterlijk dan jongens. De seksuele ontwikkeling en keuzevrijheid van
meisjes wordt hierdoor belemmerd. Jongens moeten soms ook aan bepaalde rolverwachtingen voldoen. Zo moeten zij seksueel presteren, seksueel actief zijn en zich niet onzeker voelen. Voor sommige jongens leidt dit tot sekserolstress.
De huidige generatie jongeren groeit op in een mondiale en digitale wereld, waarin sociale media een steeds grotere rol spelen. Jongeren daten massaal met elkaar via internet of mobiele telefoons en experimenteren met seksueel gedrag.
Er doen zich nieuwe verschijnselen voor zoals cyberseks, sexting en grooming. Sommige groepen jongeren zijn nog onvoldoende vertrouwd met verantwoord gebruik ervan of zijn zelf minder weerbaar. Op jonge leeftijd overzien zij soms
de gevolgen nog niet van hun handelen of zijn ze niet in staat weerstand te bieden tegen sociale druk uit de omgeving.
Lees meer..
Het begrijpen van verschillende perspectieven op seksuele & relationele vorming wereldwijd is van onschatbare waarde voor leerkrachten, omdat het hen in staat stelt om hun eigen onderwijs te verbeteren en inclusief onderwijs te bevorderen.
Seksuele rechten Internationaal zijn seksuele en reproductieve rechten vastgelegd in verdragen, die door de meeste landen zijn ondertekend. Deze rechten sluiten aan bij de fundamentele en universele rechten van de mens en dus ook van jongeren. De belangrijkste rechten (draft WHO, 2002) van het individu zijn:
-
de hoogst haalbare standaard van seksuele gezondheid, inclusief toegang tot voorzieningen zoals anticonceptie, veilige abortus en hulp.
-
toegang tot en het ontvangen van informatie over seksualiteit
-
seksuele en relationele vorming
-
vrije partnerkeuze
-
respect voor lichamelijke integriteit
-
besluit om wel of niet seksueel actief te zijn
-
seksuele relaties met wederzijdse instemming
-
huwelijk met wederzijdse instemming
-
besluit om wel of niet kinderen te krijgen en wanneer
-
nastreven van een bevredigend, veilig en plezierig seksleven
Het verantwoord naleven van deze rechten impliceert dat iedereen de rechten van de ander respecteert. IPPF heeft eveneens een declaratie uitgebracht met de belangrijkste seksuele rechten (IPPF, 2008).
Deze websites bieden waardevolle informatie en educatieve hulpmiddelen die nuttig kunnen zijn voor leerkrachten en leerlingen die meer willen weten over seksuele en relationele vorming:
Nederland
Seksuele vorming - Tips en tools voor professionals in het onderwijs om seksualiteit in de klas bespreekbaar te maken.
Rutgers Stichting - De Rutgers Stichting is een Nederlandse organisatie die zich inzet voor seksuele gezondheid en seksuele vorming. Ze bieden uitgebreide informatie en educatieve middelen.
Soa Aids Nederland - Soa Aids Nederland is een belangrijke organisatie voor informatie en onderwijs over seksuele gezondheid, inclusief preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv.
Website: Soa Aids Nederland
Sense.info - Sense.info is een Nederlandse website gericht op seksuele voorlichting voor jongeren. Het biedt betrouwbare informatie over seksualiteit, lichaam, relaties en meer.
Website: Sense.info
Internationaal
Advocates for Youth - Advocates for Youth is een non-profitorganisatie in de Verenigde Staten die zich richt op seksuele voorlichting en gezondheidsbevordering bij jongeren. Hun website bevat educatieve materialen en beleidsinformatie.
Website: Advocates for Youth
UNESCO: Comprehensive Sexuality Education - De website van UNESCO biedt uitgebreide informatie over hun benadering van uitgebreide seksuele voorlichting wereldwijd.
Website: UNESCO: Comprehensive Sexuality Education