Een klassenuitje naar het museum; nieuw materiaal uitproberen met een leuke knutselopdracht; het maken van een eigen muziekinstrument of het samen bedenken en zingen van een lied; dit zijn allemaal voorbeelden van kunstonderwijs. Het zijn inspirerende bezigheden die de verbeelding aan het werk zetten en waarvan de creativiteit gaat stromen.
Op een dieper niveau brengt kunst nog veel meer teweeg. Onderzoek heeft aangetoond dat zelfexpressie door middel van een kunstvorm een positief effect heeft op het gedrag, het humeur, de cognitie en het functioneren. Deze tweeledige kwaliteit van kunst - het ondersteunen van de sociaal emotionele en de cognitieve ontwikkeling - laat nog maar eens zien hoe belangrijk kunstonderwijs is als onderdeel van cultuureducatie binnen het primair onderwijs.
Door kunst jezelf beter begrijpen
Of het nu gaat om schilderen, dansen, muziek maken, een gedicht schrijven of toneelspelen; kunst is een fantastisch middel om gevoelens en gedachten te uiten, zonder daar (je eigen) woorden voor te hoeven gebruiken. Daarnaast is het beleven en creëren van kunst een prachtige manier om te ontstressen en het zelfvertrouwen te verhogen. Allemaal belangrijke aspecten van de sociaal emotionele ontwikkeling die zowel binnen als buiten het klaslokaal gestimuleerd dienen te worden.
Kunst fungeert niet alleen als een uitlaatklep voor kinderen, het kan hen ook helpen hun gevoelens verder te ontwikkelen en beter te begrijpen. Het is niet altijd makkelijk om boosheid of verdriet in woorden te omschrijven, maar door deze gevoelens in bijvoorbeeld een tekening, gedicht of dans te verwerken, kan het kind hiermee emoties voor zichzelf en anderen misschien wel inzichtelijk maken. Het is ook een manier voor de leraar of opvoeder om een dialoog aan te gaan over situaties die lastig kunnen zijn om mee om te gaan of te delen. Dit kan leiden tot een meer open uitdrukking van gevoelens en gedachten en een beter begrip van het kind van, en voor, zichzelf.
Maar kinderen hoeven niet per se zelf aan de slag om de voordelen van kunst op de sociaal emotionele ontwikkeling te ervaren. Hoewel zelfexpressie door een kunstvorm bewezen positieve effecten heeft, kan alleen het kijken en luisteren naar kunst ook al heel nuttig zijn. Door het ervaren van een schilderij, verhaal, toneelstuk, dansvoorstelling, film of concert, kunnen leerlingen een oordeel vellen over wat ze beleven. Hierin is niet altijd de kennisoverdracht van leraar op leerling belangrijk, maar gaat het er juist om het kind zelf vragen te laten formuleren over het kunstwerk. Daarom is filosoferen met kinderen ook zo interessant en inzicht gevend. Op deze manier kunnen leerlingen echt verbinding maken met wat ze ervaren en leren ze ook te vertrouwen in wat ze weten, want hun mening is net zo belangrijk als die van de leraar of kunstkenner.
Daarnaast helpt het beleven van kunst leerlingen om verbindingen te maken met zichzelf en de wereld om hen heen. Door naar kunst van verschillende mensen, culturen en tijden te kijken, kunnen kinderen leren om zowel de verschillen als de overeenkomsten tussen henzelf en andere mensen en samenlevingen te zien. Dit bevordert het empathisch vermogen en het aangaan van relaties met anderen.
Kunst en cognitie
Het ervaren en creëren van kunst gaat hand in hand met het leren van vaardigheden en het helpt leerlingen om veelomvattende denkvermogens te ontwikkelen. Of er nu een tekening wordt gemaakt, danspasjes worden geleerd of blokfluit wordt gespeeld; kinderen leren onder andere kleuren te herkennen en gebruiken, hun motoriek te trainen en gevoel voor ritme te ontwikkelen.
Op een abstracter niveau zijn complexe denkprocessen in interactie met elkaar. Kunst lijkt namelijk impact te hebben op de neurologische verbindingen van de hersenen, die fungeren als de bedrading voor het leren. Welke kunstvorm er ook wordt gebruikt, de zintuigen moeten hard aan het werk. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het doorzien van oorzaak en gevolg (ik heb groene en rode verf gemengd om oranje te krijgen, maar het werd bruin…) en het maken van keuzes (schilder ik het huis op mijn papier nu bruin, of probeer ik toch oranje te mengen?). Maar ook leidt het tot de ontwikkeling van vaardigheden zoals het herkennen van het verschil tussen abstractie en realiteit, het begrijpen van patronen, het maken van observaties over de wereld en het vormen van een mentaal beeld van wat echt of ingebeeld is.
Kunst, creativiteit en het kind
Kunst in het primair onderwijs werd vaak als een ander woord voor knutselen gebruikt, vooral in groep 1 tot en met 3. Hierin is in de afgelopen jaren met de komst van de kerndoelen met betrekking tot cultuureducatie vanuit het Ministerie van Cultuur en Onderwijs veel veranderd. Steeds vaker wordt kunsteducatie in al zijn facetten als onderdeel van het cultuuronderwijs schoolbreed ingezet. Hoewel kunst meer is dan alleen creatief bezig zijn, zijn kunst en creativiteit wel degelijk nauw met elkaar verbonden.
Creativiteit is leren om buiten de conventionele normen te denken en te handelen. Kinderen worden met een creatieve mindset geboren en proberen met hun creativiteit manieren te vinden om zichzelf uit te drukken en betekenis te geven aan de wereld om hen heen. Naarmate kinderen ouder worden en ze zich meer en meer moeten leren verhouden tot de normen en waarden van de samenleving waarin ze leven, kan dit hun creativiteit inperken. Leerlingen in het primair onderwijs hebben dan ook een plek nodig waar ze hun creativiteit kunnen blijven trainen, zodat het met hen mee groeit naarmate ze ouder worden. De verschillende kunstvormen geven bij uitstek de ruimte om creativiteit te stimuleren en het verder te ontwikkelen.
Het ontwikkelen van de creativiteit heeft invloed op het gevoel van zelfredzaamheid. Leerkrachten kunnen dit stimuleren door het belang van het proces van creëren boven dat van het resultaat te stellen. Dit moedigt de leerling aan meer risico’s te nemen en zich minder te focussen op de druk die het idee van “het moet perfect zijn” met zich meebrengt. Hoewel leerkrachten er natuurlijk ook voor moeten zorgen dat leerdoelen getoetst en behaald worden, staat het kind en het proces van ontdekken centraal.
Met kunstonderwijs wordt een plek gecreëerd waar kinderen creatief kunnen zijn en nieuwe ideeën kunnen uitproberen. Ze leren bijvoorbeeld hoe ze hun ideeën aan anderen kunnen uitleggen op een manier die anderen in staat stelt zich te verhouden tot het kunstwerk. Terwijl ze kunst maken, (in de breedste zin van het woord, dus naast beeldende kunst valt hier ook het maken van muziek, theater en dans onder) verbeteren kinderen hun sociale vaardigheden. Dit zorgt voor het groeien van het zelfvertrouwen en verbindt hen met de kunst die ze ervaren, hun klasgenoten en de wereld om hen heen.
Conclusie
Kunstonderwijs laat dus niet alleen de creativiteit stromen, het speelt een belangrijke rol in het uiten en zelfs reguleren van emoties, het ontwikkelen van het empathisch vermogen en het zelfvertrouwen en het aangaan van relaties met anderen. De rol van de leerkracht hierin bestaat voornamelijk uit de ruimte geven aan de leerling om zich te uiten, vragen te stellen en het belang van het proces voorop te stellen. Zo kan een museumbezoek of zelfgemaakt lied nog meer verdieping krijgen en een actieve rol spelen in de sociaal emotionele en cognitieve ontwikkeling van het kind.
Comments